Pomoc publiczna na ratowanie i restrukturyzację przedsiębiorstw

Ten rodzaj wsparcia ma na celu po pierwsze zapewnienie płynności finansowej zagrożonego przedsiębiorstwa, a po drugie umożliwienie opracowania i wdrożenia planu restrukturyzacji, który zapewni dalsze długoterminowe funkcjonowanie przedsiębiorstwa bez konieczności korzystania ze środków publicznych. Warunki, na podstawie których Państwa Członkowskie mogą stosować ten rodzaj wsparcia, zostały uregulowane przez Komisję Europejską w jej komunikacie Wytyczne dotyczące pomocy państwa na ratowanie i restrukturyzację przedsiębiorstw niefinansowych znajdujących się w trudnej sytuacji (Wytyczne). W przeciwieństwie do innych rodzajów pomocy publicznej (regionalnej pomocy inwestycyjnej, na B+R, na ochronę środowiska etc.), bazującej zazwyczaj na przepisach rozporządzeń wyłączających obowiązek notyfikacji, Państwa Członkowskie zainteresowane udzielaniem tego typu wsparcia muszą każdorazowo uzyskać akceptację ze strony Komisji Europejskiej dla zastosowania środków pomocy.

Podmioty uprawnione do uzyskania wsparcia

Wytyczne umożliwiają skorzystanie z mechanizmów wsparcia przedsiębiorstwom bez względu na ich wielkość. Podstawowym warunkiem skorzystania z pomocy jest uznanie danego podmiotu za przedsiębiorstwo w trudnej sytuacji.

Na gruncie Wytycznych za takie przedsiębiorstwo uznaje się podmioty spełniające następujące przesłanki:

• podmiot utracił ponad połowę subskrybowanego kapitału zakładowego/kapitału wykazanego w sprawozdaniach finansowych w efekcie zakumulowanych strat,
• podmiot jest niewypłacalny w rozumieniu prawa upadłościowego,
• duże przedsiębiorstwo, dla którego w ostatnich dwóch latach stosunek długu do kapitału własnego był większy niż 7,5 lub wskaźnik pokrycia odsetek do EBITDA tego przedsiębiorstwa wynosił poniżej 1,0.

Z możliwości korzystania ze wsparcia przewidzianego w Wytycznych wykluczone są:

• przedsiębiorstwa działające krócej niż 3 lata,
• przedsiębiorstwa prowadzące działalność gospodarczą w sektorach hutnictwa żelaza i stali, górnictwa węgla lub w sektorze finansowym,
• przedsiębiorstwa należące do grupy kapitałowej, w przypadku, gdy nie jest możliwe wykazanie, że trudności mają charakter wewnętrzny i nie są wynikiem arbitralnej alokacji kosztów w ramach grupy, a grupa nie jest w stanie sama przezwyciężyć tych trudności.

Przyczyny stojące za pogorszeniem się sytuacji finansowej i ekonomicznej danego przedsiębiorstwa nie mają znaczenia przy weryfikacji, czy jest ono przedsiębiorstwem w trudnej sytuacji, czy też nie. Bez względu zatem na to, czy pogorszenie się wskaźników przedsiębiorstwa jest efektem czynników zewnętrznych względem przedsiębiorstwa czy też wynika np. z decyzji właścicielskich, ziszczenie się określonych przesłanek pociąga za sobą uzyskanie statusu przedsiębiorstwa w trudnej sytuacji.

Należy również podkreślić, że przedsiębiorstwo w trudnej sytuacji ma ograniczone możliwości pozyskania wsparcia ze środków publicznych na działania inwestycyjne czy rozwojowe. Dzieje się tak, ponieważ, skoro dalsze istnienie takiego przedsiębiorstwa jest niepewne, to tym samym, aż do czasu zapewnienia jego rentowności, nie można uznać tego przedsiębiorstwa za odpowiednie narzędzie służące celom polityki publicznej. W efekcie tego typu przedsiębiorstwo jest co do zasady wykluczone z możliwości korzystania ze wsparcia zarówno ze środków krajowych, jak i unijnych. Takie rozwiązanie zostało przyjęte przykładowo w art. 1 ust. 4 lit c) GBER, czyli Rozporządzenia Komisji (UE) nr 651/2014 z dnia 17 czerwca 2014 r. uznającego niektóre rodzaje pomocy za zgodne z rynkiem wewnętrznym w zastosowaniu art. 107 i 108 i w art. 7 ust. 1 lit d) Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 2021/1058 z dnia 24 czerwca 2021 r. w sprawie Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego i Funduszu Spójności.

Forma i rodzaj pomocy

Zgodnie z Wytycznymi wsparcie może być udzielane w różnej formie i na różne działania wspierające przedsiębiorstwa w trudnej sytuacji.

Pomoc publiczna udzielana przedsiębiorcy w celu umożliwienia mu wykonywania działalności gospodarczej przez okres niezbędny do opracowania planu restrukturyzacji lub likwidacji działalności gospodarczej.

Wysokość wsparcia: kwota niezbędna do utrzymania działalności operacyjnej przedsiębiorcy przez okres maksymalnie 6 miesięcy.

Forma wsparcia: pożyczka lub gwarancja.

Pomoc przeznaczona dla MŚP przyznawana na okres dłuższy niż w przypadku pomocy na ratowanie tj. do 18 miesięcy.

Celem pomocy jest zapewnienie, by przedsiębiorcy, którzy są w stanie samodzielnie przeprowadzić restrukturyzacje, uzyskali wcześniej wsparcie niezbędne do prawidłowego przygotowania się do tego wysiłku organizacyjnego i finansowego.

Wysokość wsparcia: kwota niezbędna do kontynuowania działalności przez okres maksymalnie 18 miesięcy.

Forma wsparcia: pożyczka lub gwarancja.

Pomoc ma na celu wsparcie tych przedsiębiorstw, które nie są samodzielnie w stanie pokryć kosztów związanych z procesem restrukturyzacji.

Pomoc na restrukturyzację stanowi uzupełnienie wkładu własnego przedsiębiorstwa i dzięki niej powinno być możliwe wyeliminowanie przyczyn, które doprowadziły przedsiębiorstwo do trudnej sytuacji.

Forma wsparcia: różne formy, dostosowane do specyfiki sytuacji przyszłego beneficjenta np. pożyczka, objęcie obligacji czy podwyższenie kapitału.

Warunki ubiegania się o wsparcie

Ze względu na charakter pomocy publicznej na ratowanie lub restrukturyzację, która według Komisji Europejskiej stanowi najbardziej zakłócający konkurencję rodzaj pomocy, sformułowano w Wytycznych szereg warunków korzystania z tego rodzaju wsparcia.

• Pomoc ma zapobiec trudnościom społecznym lub zaradzić niedoskonałości rynku – Państwo Członkowskie musi wykazać, dlaczego ewentualna upadłość beneficjenta pomocy wynika ze strukturalnych słabości rynku, bądź też pociągnęłaby za sobą zmiany o wymiarze strukturalnym.
• W przypadku pomocy na restrukturyzację Komisja oczekuje również przedłożenia wykonalnego, spójnego i dalekosiężnego planu restrukturyzacji, które zostanie wdrożony.
• Interwencja państwa jest niezbędna – Komisja oczekuje wykazania, że w przypadku braku pomocy działania podejmowane przez samo przedsiębiorstwo w celu przetrwania na rynku nie byłyby wystarczające.
• Wsparcie musi być odpowiednie – Państwo Członkowskie musi wykazać, że forma i zakres wsparcia z jednej strony pozwalają osiągnąć zakładany cel, z drugiej, że generowane przez pomoc zakłócenia są zminimalizowane. Komisja w treści Wytycznych sformułowała w tym względzie szereg dalszych wskazówek i obostrzeń. W przypadku pomocy na ratowanie Komisja oczekuje przykładowo, że maksymalny okres wsparcia tym rodzajem pomocy wyniesie 6 miesięcy, a po tym okresie zostanie jej przedłożony dowód zwrotu wsparcia, bądź plan restrukturyzacji albo likwidacji przedsiębiorstwa. W przypadku pomocy na restrukturyzację wymóg odpowiedniości oznacza, że Państwo Członkowskie powinno ocenić, czy problemy beneficjentów są związane z płynnością lub wypłacalnością oraz wybrać odpowiednie instrumenty umożliwiające zaradzenie stwierdzonym problemom.
• Pomoc musi stanowić zachętę – Komisja oczekuje wykazania, że bez pomocy ewentualne zmiany wprowadzone u beneficjenta nie byłby same w sobie wystarczające do powstrzymania negatywnych zmian strukturalnych jakie mogą być efektem upadłości beneficjenta.
• Pomoc ograniczona do pomoc – w ramach tego warunku Komisja wymaga, by w przypadku pomocy na ratowanie wysokość pomocy była ograniczona do tego co niezbędne, by przedsiębiorstwo przetrwało na rynku do momentu opracowania planu restrukturyzacji (maksymalni 6 miesięcy). W przypadku pomocy na restrukturyzację warunek minimalizacji pomocy zakłada obowiązek wniesienia przez beneficjenta wkładu własnego w koszty restrukturyzacji oraz podział obciążeń (np. gdy pomoc ma formę dokapitalizowania, obok Państwa w proces powinni włączyć się także dotychczasowi udziałowcy beneficjenta)
• Pomoc jest zgodna z zasadą „Pierwszy i ostatni raz”, co oznacza, że beneficjent nie otrzymał pomocy publicznej na ratowanie lub restrukturyzację w ciągu ostatnich 10 lat.
• W przypadku pomocy na restrukturyzację pomoc związana jest ze środkami kompensacyjnymi (np. beneficjent zobowiąże się do ograniczenia działalności w określonych sektorach)
• Pomoc jest przejrzysta – na odpowiedniej stronie internetowej są publikowane szczegółowe informacje na temat udzielonej pomocy.

 
Polski program pomocy udzielanej w oparciu o Wytyczne

Niepewna sytuacja gospodarcza jaka utrzymuje się od 2020 r. skłoniła polski rząd do opracowania i ustanowienia programu wsparcia opartego na przepisach Wytycznych – jego zasady zawarte są w Ustawie z dnia 16 lipca 2020 r. o udzielaniu pomocy publicznej w celu ratowania lub restrukturyzacji przedsiębiorców. Podmiotem udzielającym wsparcia jest Agencja Rozwoju Przemysłu S.A., działająca w imieniu ministra właściwego do spraw gospodarki.

W polskim programie doprecyzowano formę udzielania wsparcia:

• pomoc na ratowanie i tymczasowe wsparcie restrukturyzacyjne udzielane są w formie pożyczki,
• pomoc na restrukturyzację może być udzielona w formie:
  • pożyczki,
  • objęcia akcji lub udziałów w podwyższonym kapitale zakładowym albo udziału w podwyższeniu kapitału zakładowego przez podwyższenie wartości nominalnej dotychczasowych udziałów lub akcji,
  • objęcie obligacji,
  • zmiany terminów spłaty pożyczki wobec podmiotu udzielającego pomocy na restrukturyzację,
  • konwersji pożyczki, udzielonej jako pomoc na ratowanie lub jako tymczasowe wsparcie restrukturyzacyjne, na udziały lub akcje przedsiębiorcy,
  • ulgi w wykonaniu administracyjnej kary pieniężnej.

Pomoc udzielana jest na podstawie dostępnego na stronie ARP wniosku złożonego przez zainteresowanego przedsiębiorcę, który wskazuje w nim szereg informacji i danych niezbędnych do weryfikacji warunków ujętych w Ustawie, a stanowiących powielenie warunków z Wytycznych, w tym:

• wysokość pomocy o jaką wnioskuje przedsiębiorca,
• opis trudnej sytuacji ekonomicznej,
• okres na którym ma zostać udzielona pomoc,
• opis przewidywanych skutków ekonomiczno-społecznych.

Wniosek powinien zostać rozpatrzony w terminie nie dłuższym niż 30 dni, a w sprawach szczególnie skomplikowanych w terminie do 45 dni. Jeżeli Agencja uwzględni wniosek (w całości bądź w części) wówczas wydaje stosowną decyzję.

Budżet wsparcia dostępny w oparciu o przepisy Ustawy wynosi 1,2 mld PLN. Planowane jest jego wykorzystanie w okresie 10 lat, co oznacza, że przedsiębiorcy mają do dyspozycji każdego roku 120 mln PLN.