Praktyczne aspekty prowadzenia działalności gospodarczej w grupie kapitałowej w świetle przepisów o pomocy publicznej

Zgodnie z definicją, zasadniczo za grupę kapitałową uznawana jest grupa wszystkich przedsiębiorców, którzy są kontrolowani w sposób bezpośredni lub pośredni przez jednego przedsiębiorcę.

Innymi słowy, jest to struktura złożona z co najmniej dwóch podmiotów, pomiędzy którymi istnieje związek kapitałowy lub osobowy. Są to podmioty gospodarcze w postaci spółek kapitałowych o odrębnej samodzielności prawnej, wśród których wyróżnia się jednostkę dominującą i jednostki zależne. Oznacza to, że podmiot nadrzędny posiada udziały lub akcje w podmiotach podrzędnych, dające mu możliwość kontroli. W zależności od sytuacji oraz celu działania, pojęcie grupy kapitałowej może być różnie rozumiane.

Przedsiębiorcy prowadzący działalność w ramach tej samej grupy kapitałowej na terenie EOG mogą pozyskiwać różne formy pomocy publicznej, w tym m.in. dotacje czy zwolnienia i ulgi podatkowe. W związku z tym należy w ich przypadku wziąć pod uwagę przepisy prawa zarówno krajowego, jak i europejskiego, które mogą mieć zastosowanie, gdy podmiot należący do danej grupy kapitałowej zamierza ubiegać się o wsparcie stanowiące pomoc publiczną.
Mowa tu w szczególności o:

• Rozporządzeniu Komisji UE nr 651/2014 z dnia 17 czerwca 2014 r. uznającego niektóre rodzaje pomocy za zgodne z rynkiem wewnętrznym w zastosowaniu art. 107 i 108 Traktatu (GBER),
• Wytycznych Komisji Europejskiej w sprawie regionalnej pomocy państwa na lata 2022–2027 (RAG).
  
  

Działania podejmowane przez jeden podmiot z grupy kapitałowej mogą mieć również wpływ na proces ubiegania się o pomoc publiczną lub warunki utrzymania już przyznanego wsparcia.

Kluczowe w kontekście prowadzenia działalności w grupie kapitałowej mogą być:

Status przedsiębiorstwa ma istotne znaczenie z perspektywy pomocy publicznej i niejednokrotnie determinuje nawet samą możliwość ubiegania się o wsparcie z danego programu pomocowego.

W celu zakwalifikowania przedsiębiorcy do kategorii mikro, małego, średniego lub dużego zasadniczo należy sprawdzić określone pułapy dotyczące zatrudnienia oraz pułapy finansowe w zakresie rocznego obrotu lub całkowitego bilansu rocznego zdefiniowane w Załączniku 1 do GBER.

Należy zwrócić uwagę, że w przypadku przedsiębiorcy, który jest częścią większej grupy kapitałowej dla ustalenia jego statusu bierze się pod uwagę również zatrudnienie i obroty innych podmiotów z jego grupy. Zgodnie
z Rozporządzeniem GBER przepisy wymagają, aby przy ustalaniu statusu przedsiębiorcy do jego danych jednostkowych dodać odpowiednio 100% danych wszystkich przedsiębiorstw powiązanych oraz proporcjonalną cześć danych wszystkich przedsiębiorstw partnerskich.

Może się więc zdarzyć, że w sytuacji, gdy przedsiębiorca funkcjonuje w ramach grupy kapitałowej, podmioty powiązane lub partnerskie będą posiadać status dużego przedsiębiorstwa i to pomimo zatrudniania mniejszej liczby pracowników czy osiągania zdecydowanie niższych obrotów niż wskazany próg w przypadku jednostkowych spółek wchodzących w skład grupy.

Powiązania pomiędzy podmiotami w ramach danej grupy kapitałowej mają również istotne znaczenie w przypadku ubiegania się o pomoc de minimis. Należy mieć na względzie, że dokonując analizy pod kątem występowania wskazanych powiązań bierze się pod uwagę jedynie te o charakterze kapitałowym (nie uwzględnia się natomiast osobowych). Tym samym przedsiębiorstwa powiązane kapitałowo obowiązuje jeden wspólny limit pomocy de minimis. Potwierdzenia wymaga, czy analizując wzajemne zależności pomiędzy podmiotami należy brać również pod uwagę przedsiębiorstwa zagraniczne.

Niemniej jednak, należałoby zauważyć, że nie wszystkie przepisy przy ustalaniu statusu przedsiębiorców odwołują się do występujących powiązań między nimi. Takiego odwołania nie ma bowiem w ustawie z dnia 6 marca 2018 r. Prawo przedsiębiorców, gdzie ustawodawca nie zdecydował się na wprowadzenie definicji analogicznej do GBER. Ubiegając się o pomoc publiczną w ramach danego instrumentu należy zatem każdorazowo dokonać analizy pod kątem przepisów, które mają do niej zastosowanie.

Zgodnie z art. 2 pkt 52) GBER 2014 duży projekt inwestycyjny oznacza inwestycję początkową, której koszty kwalifikowane, obliczane z zastosowaniem cen i kursów wymiany w dniu przyznania pomocy, przekraczają 50 mln EUR (analogiczna definicja została również przyjęta w Rozporządzeniu PSI).

Co istotne, w przypadku ubiegania się o regionalną pomoc inwestycyjną na realizację dużego projektu inwestycyjnego, zmianie ulegają warunki wyliczania maksymalnej wartości możliwego do uzyskania wsparcia - zastosowanie ma tzw. dostosowana kwota pomocy - maksymalna dopuszczalna kwota pomocy na duże projekty inwestycyjne.

W takim przypadku maksymalna kwota pomocy jest wyliczana wg poniższego wzoru (w przypadku, gdy projekt nie wymaga dodatkowej zgody KE):

Dostosowana kwota pomocy = R × (A + 0,50 × B + 0 × C), gdzie:

• R to maksymalna intensywność pomocy obowiązująca na danym obszarze, z wyłączeniem zwiększonej intensywności pomocy dla MŚP,
• A to część kosztów kwalifikowalnych wynosząca 50 mln EUR,
• B to część kosztów kwalifikowalnych między 50 mln EUR a 100 mln EUR,
• C to część kosztów kwalifikowalnych powyżej 100 mln EUR.
  
  

Natomiast dla projektów, w których wymagana jest notyfikacja KE, wówczas zmianie ulega wartość mnożnika współczynnika C, który zamiast 0 będzie wynosił 0,34 (współczynnik ten ma zastosowanie do kosztów inwestycji przekraczających 100 mln EUR).

Należy pamiętać, że za duży projekt może zostać uznane także kilka mniejszych projektów (tzw. jednostkowy projekt inwestycyjny). Zgodnie z art. 14 ust. 13 GBER „jednostkowy projekt inwestycyjny” oznacza każdą inwestycję początkową rozpoczętą przez tego samego beneficjenta (na poziomie grupy) w okresie trzech lat od daty rozpoczęcia prac nad inną inwestycją objętą pomocą w tym NUTS 3 (w Polsce są to obecnie 73 podregiony, które zasadniczo swoimi granicami odpowiadają grupom sąsiadujących ze sobą powiatów). Co istotne, sam termin 3-letni należy liczyć w odniesieniu do daty rozpoczęcia prac nad danymi projektami inwestycyjnymi (na których realizację uzyskano pomoc publiczną).

Analogiczne definicje dużego i jednostkowego projektu inwestycyjnego zawarte są również w RAG.

Powyższe oznacza, że w przypadku realizacji w krótkich odstępach czasu kilku inwestycji w ramach grupy w tym samym regionie NUTS 3, dla których otrzymano i/lub planuje się wnioskowanie o pomoc publiczną, konieczne może być zsumowanie ich wartości, a w konsekwencji razem mogą tworzyć duży projekt inwestycyjny. W przypadku przekroczenia odpowiednio 50 mln EUR łącznej wartości takich inwestycji wyliczenie kwoty pomocy następuje z uwzględnieniem obniżonej intensywności pomocy a, w przypadku ubiegania się o wsparcie dla kosztów przekraczających 100 mln EUR istotne jest zgłoszenie jej do Komisji Europejskiej w celu możliwości skorzystania ze wsparcia w odniesieniu do tych kosztów (w takiej sytuacji zastosowanie znajdą przepisy Wytycznych).

Jednym z warunków udzielania pomocy publicznej jest również kwestia tzw. zakazu relokacji tj. przeniesienia działalności, którą można opisać jako likwidacja lub ograniczenie działalności prowadzonej w jednym z państw EOG skutkujące zmniejszeniem liczb miejsc pracy i przeniesienie jej do zakładu w innym państwie, gdzie ze względu na uzyskaną pomoc może być ona prowadzona na korzystniejszych warunkach.

W przypadku grupy kapitałowej powyższe ma szczególne znaczenie, gdy w ramach danej grupy funkcjonuje wiele podmiotów w kilku różnych lokalizacjach i gdy jeden z zakładów w ramach grupy zostałby przeniesiony do innego państwa EOG. Wówczas dany podmiot, w przypadku dokonania relokacji, może uzyskać pomoc publiczną jedynie pod warunkiem akceptacji KE.

Bowiem w razie uznania, że potencjalne działania restrukturyzacyjne mogą naruszyć przepisy dotyczące relokacji, plany takie muszą zostać zgłoszone Komisji Europejskiej. W sytuacji jednak, gdy po dokonaniu takiego zgłoszenia, w trakcie przeprowadzonego postępowania, Komisja dojdzie do wniosku, że takie działania naruszają rynek wewnętrzny UE, to rezultatem może być np. obowiązek zwrotu pomocy publicznej. Co istotne, zakaz relokacji obowiązuje przedsiębiorców w ciągu dwóch lat poprzedzających złożenie wniosku o pomoc oraz w okresie do dwóch lat po zakończeniu inwestycji (jak również w trakcie jej realizacji). Oznacza to, że realizowane procesy restrukturyzacyjne należy monitorować na poziomie całej grupy, gdyż od ich wystąpienia może zależeć możliwość otrzymania / utrzymania pomocy publicznej.

Dla podmiotów działających w ramach grupy kapitałowej istotne są także zasady wynikające bezpośrednio z GBER dotyczące m.in. nabywania środków trwałych i wartości niematerialnych i prawnych (WNiP).

W odniesieniu do WNiP, zgodnie z art. 14 ust. 8 pkt c GBER, kwalifikują się one do kosztów objętych pomocą publiczną, jeżeli zostaną nabyte od osób trzecich niepowiązanych z nabywcą. Co istotne, analogiczne restrykcje nie dotyczą jednak innych rodzajów kosztów, tj. np. związanych z nabywaniem maszyn i urządzeń, gruntów, czy też w przypadku kosztów najmu. Tym samym, a contrario, przykładowo nabycie środków trwałych (których cena nabycia będzie stanowić wydatek kwalifikujący się do objęcia pomocą publiczną) może nastąpić również od podmiotów powiązanych z przedsiębiorcą.

W tym kontekście, szczególną uwagę należałoby jednak zwrócić na art. 17 ust. 6c pkt 1 ustawy z dnia 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych, który wprowadza tzw. małą klauzulę strefową. Zgodnie z tą regulacją, przepisów dotyczących zwolnienia podatkowego nie stosuje się, jeżeli osiągnięcie dochodów z działalności gospodarczej prowadzonej na podstawie zezwolenia na terenie specjalnej strefy ekonomicznej lub z działalności gospodarczej osiągniętych z realizacji nowej inwestycji określonej w decyzji o wsparciu następuje w związku z zawarciem umowy, dokonaniem innej czynności prawnej lub wielu powiązanych czynności prawnych lub dokonaniem czynności innej niż zawarcie umowy, której efektem jest podejmowanie w sposób sztuczny czynności faktycznych dokonanych przede wszystkim w celu uzyskania zwolnienia od podatku dochodowego.

Co istotne, przepisy wskazanej klauzuli mogą być stosowane przez organy podatkowe, na przykład w sytuacji dokonywania działań, które zmierzają m.in. do zwiększenia limitu pomocy publicznej, np. w drodze nierynkowego kształtowania kosztów kwalifikowanych (które potencjalnie mogłoby zaistnieć podczas transakcji pomiędzy podmiotami powiązanymi). W takim wypadku, przedsiębiorca utraciłby prawo do korzystania z otrzymanej pomocy publicznej w postaci zwolnienia podatkowego.

Biorąc pod uwagę wskazane powyżej aspekty należy zwrócić szczególną uwagę na sytuacje, kiedy podmiot ubiegający się o uzyskanie pomocy publicznej, w ramach inwestycji zamierza uznać za koszty kwalifikujące się do objęcia pomocą wydatki, które wynikają z umów zawieranych z podmiotami powiązanymi.