Analizy danych porównawczych jako metoda na zweryfikowanie i uzasadnienie rynkowości transakcji z podmiotami powiązanymi

Weryfikacji rynkowości transakcji z podmiotami powiązanymi dokonuje się w oparciu o analizę danych porównawczych (rynkowych), czyli poprzez porównanie cen, marż, stawek, itp. ustalonych w transakcjach kontrolowanych z danymi nt. porównywalnych transakcji rynkowych lub nt. porównywalnej działalności prowadzonej na rynku. Taka analiza stanowi również obowiązkowy element dokumentacji cen transferowych.

W przypadku niektórych transakcji dane porównawcze (rynkowe) mogą w ogóle nie być dostępne lub ceny transferowe mogą być ustalane metodami, które nie opierają się wprost o dane rynkowe. Wówczas dokumentacja cen transferowych powinna zawierać opis zgodności warunków tej transakcji z warunkami rynkowymi.

Co oznacza porównywalność?

Analiza danych porównawczych polega na zebraniu danych nt. warunków rynkowych transakcji porównywalnych oraz porównaniu ich z warunkami transakcji pomiędzy podmiotami powiązanymi. W praktyce często analizowane są dane finansowe podmiotów prowadzących określony rodzaj działalności zbieżny z przedmiotem analizowanej transakcji.

Dla przykładu analiza danych porównawczych usług marketingowych świadczonych pomiędzy podmiotami powiązanymi opiera się zwykle na danych nt. marż na działalności podmiotów świadczących na rynku porównywalne usługi marketingowe. Marże na sprzedaży wyrobów produkowanych przez producenta kontraktowego na rzecz podmiotów z grupy zwykle ustalane są w odniesieniu do marż na działalności operacyjnej podmiotów prowadzących porównywalną działalność produkcyjną (pod względem rodzajów wyrobów, technologii, procesów produkcyjnych, kapitałochłonności i pracochłonności działalności).

Istotne znaczenie ma tutaj zapewnienie porównywalności transakcji lub podmiotów uwzględnianych w analizie danych porównawczych oraz transakcji zawartej pomiędzy podmiotami powiązanymi. Przepisy wskazują, że jako warunki porównywalności uwzględnione powinny być:

• cechy charakterystyczne przedmiotu transakcji,
• faktyczny przebieg transakcji (funkcji, aktywów i ryzyk) z uwzględnieniem zdolność stron transakcji do pełnienia funkcji oraz ponoszenia ryzyk,
• warunki umowne transakcji,
• warunki ekonomiczne w czasie i miejscu, w których dokonano transakcji (takie jak rynek geograficzny i jego wielkość) oraz
• strategie gospodarcze podmiotów dokonujących transakcji.

W analizie danych porównawczych uwzględnione powinny być te kryteria porównywalności, które mogą mieć istotne znaczenie dla warunków transakcji (w tym dla wysokości cen, stawek, marż, itd.). W praktyce wynik analizy jest jednak zazwyczaj kompromisem pomiędzy zachowaniem jak największej porównywalności a liczbą obserwacji (transakcji lub podmiotów, których dane są uwzględniane).

Jakie dane można wykorzystać do analizy danych porównaczwczych?

Wyzwaniem dla podatników dokonujących transakcji kontrolowanych często jest ustalenie źródeł danych (wewnętrznych lub zewnętrznych), które mogłyby zostać wykorzystane do analizy i weryfikacji rynkowości. Dane wewnętrzne (czyli dane dotyczące transakcji zawieranych przez podatnika z podmiotami niepowiązanymi) zwykle są bardziej szczegółowe niż zewnętrzne (z baz danych), co pozwala na zapewnienie większej porównywalności. Wewnętrzne dane porównawcze są jednak rzadko dostępne a jeżeli są, to często wymagają znaczących korekt (ze względu na różnice w transakcjach z podmiotami powiązanymi i niepowiązanymi, które wydają się podobne ale istotnie różnią się co do szczegółów współpracy). Korekty natomiast w wielu przypadkach mogą nie być możliwe do przeprowadzenia (np. może nie być możliwe określenie jak różnice wolumenowe wpływają na marże lub ceny). W związku z tym, analizy danych porównawczych często opierają się jednak na zewnętrznych danych dostępnych m.in. w informacjach publicznych (np. KRS, GUS, NBP) lub w komercyjnych bazach danych (takich jak Amadeus, Quick Analytics, EdgarStat, EMIS, RoyaltyStat, RoyaltySource, RoyaltyRange, Markables, Bloomberg, Antal).

W niektórych przypadkach można rozważyć również wykorzystanie do analiz danych pochodzących np. z ofert, cenników czy notowań giełdowych. Dane ofertowe zwykle różnią się jednak od danych transakcyjnych. W związku z tym, ich uwzględnienie powinno być warunkowane dostępnością danych nt. konkretnych transakcji porównywalnych lub działalności porównywalnej oraz możliwością ustalenia lub oszacowania różnic jakie mogą wystąpić pomiędzy ofertami a warunkami realnych transakcji, których te oferty dotyczą.

Jak zinterpretować wyniki analizy danych porównawczych?

Wynikiem analizy zazwyczaj jest przedział wielkości rynkowych cen, marż, stawek, itd. Podatnicy często mają wątpliwości co do prawidłowego zastosowania tych wyników do konkretnych transakcji kontrolowanych.

W przypadku gdy wszystkie transakcje lub podmioty porównywalne są jednakowo porównywalne a porównywalność do transakcji kontrolowanej jest wysoka, wówczas każda obserwacja może być uznana za odzwierciedlającą warunki rynkowe.

Jeżeli natomiast dane porównawcze nie są wysoce porównywalne lub porównywalność poszczególnych obserwacji jest zróżnicowana, wówczas zasadne jest zastosowanie miar statystycznych (w szczególności przedziału międzykwartylowego). W takim przypadku wszystkie obserwacje w ramach przedziału międzykwartylowego można uznać za odzwierciedlające warunki rynkowe.

W przypadku istotnych rozbieżności w porównywalności poszczególnych obserwacji w ramach przedziału jako wartość najbardziej zbliżoną do warunków rynkowych można uznać np. medianę, średnią arytmetyczną lub średnią ważoną, przy czym wybór jednego punktu w celu określenia wartości rynkowej powinien zostać uzasadniony np. rozkładem wyników w przedziale, strategią gospodarczą, sytuacją na rynku.

Jak często aktualizować analizy danych porównawczych?

Analiza danych porównawczych powinna być aktualizowana nie rzadziej niż co 3 lata, chyba że doszło do istotnej zmiany warunków ekonomicznych które mają wpływ na wyniki analizy. W przypadku zaistnienia zmian w przebiegu transakcji (np. w zakresie analizy funkcjonalnej), analiza danych porównawczych również powinna zostać zaktualizowana, tak aby odzwierciedlić zmienione warunki transakcji.

Jak sporządzić opis zgodności?

Jeżeli nie jest możliwe wykazanie zgodności warunków transakcji z warunkami rynkowymi w oparciu o analizę danych porównawczych, podatnik powinien sporządzić opis zgodności warunków transakcji z warunkami, które ustaliłyby między sobą podmioty niepowiązane. Opis zgodności stanowi opracowanie zawierające opis uprawdopodobniający fakt, że podatnik, zawierając transakcję kierował się racjonalnymi przesłankami ekonomicznymi i warunki zastosowane w transakcji są zgodne z warunkami, jakie ustaliłyby między sobą podmioty niezależne.

Forma opisu zgodności może być dowolna i może obejmować m.in. opis transakcji i jej uzasadnienie gospodarcze, zestawienie tabelaryczne, diagram, graf lub kilka tych form. Opis zgodności powinien zawierać uzasadnienie, dlaczego przygotowanie analizy danych porównawczych nie było możliwe, dane lub inne informacje wykorzystane do przygotowania opisu zgodności (z podaniem ich źródła oraz uzasadnienia wyboru) oraz wnioski z analizy tychże danych lub informacji, wskazujące lub uprawdopodabniające, że transakcja została zawarta na warunkach, jakie ustaliłyby między sobą niezależne podmioty.

Opis zgodności może zostać sporządzony w oparciu o informacje takie jak:

• wyceny,
• ogólnodostępne raporty rynkowe i branżowe,
• powszechnie używane w danej branży notowania rynkowe lub inne dane na temat stosowanych cen,
• informacje na temat ofert cenowych, przetargów, taryf, wskaźników, mnożników itp. które mogą mieć pośrednio zastosowanie do analizowanych transakcji,
• analizy mikroekonomiczne i makroekonomiczne,
• wewnętrzne dane finansowe nt. opłacalności transakcji.