Zmiana zasad wsparcia przedsiębiorców w kontekście wojny w Ukrainie

W marcu 2022 r. Komisja Europejska opublikowała komunikat: Tymczasowe kryzysowe ramy środków pomocy państwa w celu wsparcia gospodarki po agresji Rosji wobec Ukrainy, określający zasady przyznawania wsparcia mającego na celu łagodzenie wpływu trwającego konfliktu zbrojnego w Ukrainie na różne obszary europejskiej gospodarki.

TCF zmieniono po raz pierwszy 20 lipca 2022 r. w celu uzupełnienia legislacyjnego pakietu gotowości do zimy (planu redukcji zapotrzebowania na gaz) oraz zgodnie z celami planu REPowerEU.

28 października 2022 r. Komisja Europejska przyjęła nowelizację TCF, która stanowi odpowiedź na zmieniającą się sytuację gospodarczą, w tym problem z dostawami i rosnącymi cenami gazu. Jednym z kluczowych punktów z perspektywy przedsiębiorców jest przedłużenie obowiązywania wszystkich środków określonych w TCF o rok, tj. do 31 grudnia 2023 r.

Znowelizowany dokument:

1. wprowadza nowy rodzaj wsparcia na rzecz ograniczania zapotrzebowania na energię elektryczną,
2. zmienia i doprecyzowuje niektóre postanowienia TCF m.in. w zakresie limitu ograniczonych kwot pomocy oraz kryteriów oceny środków wspierających dokapitalizowanie,
3. uelastycznia podejście Komisji Europejskiej do udzielania wsparcia w związku z rosnącymi cenami energii.

Komisja postanowiła wprowadzić do TCF Sekcję 2.7 Pomoc na dodatkowe zmniejszenie zużycia energii elektrycznej, którego założenia mają być zgodne z Rozporządzeniem (UE) 2022/1854 z dnia 6 października 2022 r. w sprawie interwencji w sytuacji nadzwyczajnej w celu rozwiązania problemu wysokich cen energii. Wsparcie w ramach tej sekcji ma być przeznaczone na złagodzenie wyjątkowego wzrostu cen energii elektrycznej poprzez zmniejszenie zużycia w przypadku droższych technologii wytwarzania energii elektrycznej (obecnie opartych na gazie).

Ustanawiane przez państwa członkowskie programy będą musiały spełniać następujące warunki:

• pomoc powinna zapewniać rekompensatę finansową wyłącznie w przypadku, gdy taka rekompensata jest wypłacana za dodatkową niezużytą energię elektryczną w porównaniu z oczekiwanym zużyciem energii w danej godzinie bez procedury przetargowej zgodnej z zasadami konkurencji,
• pomoc może być przyznawana w różnych formach, w tym w formie dotacji bezpośrednich, pożyczek i gwarancji,
• pomoc powinna być przyznawana w drodze procedury przetargowej zgodnej z zasadami konkurencji. Beneficjenci powinni być wybierani na podstawie najniższego jednostkowego kosztu dodatkowego zmniejszenia zużycia (w EUR/MWh lub jednostkach równoważnych). Państwa członkowskie mogą również wprowadzić dodatkowe obiektywne, przejrzyste i niedyskryminacyjne kryteria rankingu, aby promować bardziej zielone technologie i przez to wspierać realizację unijnych celów w dziedzinie ochrony środowiska – co powinno wyłączyć możliwość oferowania wsparcia na zasadzie first come, first served,
• w określonych przypadkach, programy mogą być ograniczone do jednej lub kilku kategorii beneficjentów.

W żadnym przypadku pomoc nie będzie mogła zostać przyznana w oparciu o (nawet częściowo) koszty kwalifikowalne, które zostały już objęte innymi środkami pomocy państwa.

Druga kategoria zaproponowanych przez Komisję zmian polega na dostosowaniu ujętych już w TCF instrumentów do aktualnej sytuacji gospodarczej, w szczególności na:

1. Zwiększeniu wartości wsparcia dostępnego w ramach sekcji 2.1. Ograniczone kwoty pomocy (dotacje na dowolny cel) z 500 tys. EUR do 2 mln EUR dla większości przedsiębiorstw (wcześniejsze zmiany i porównanie limitów dla poszczególnych sektorów zostały przedstawione w tabeli poniżej).

Pułapy ograniczonych kwot pomocy (EUR)

2. Zwiększeniu elastyczności i możliwości wsparcia dla przedsiębiorstw dotkniętych rosnącymi kosztami energii dostępnego w ramach sekcji 2.4, z zastrzeżeniem zabezpieczeń. Wskutek przyjętej nowelizacji państwa członkowskie będą uprawnione do uruchamiania programów objętych następującymi warunkami:

• możliwość obliczania wsparcia na podstawie historycznego lub obecnego zużycia, przy uwzględnieniu potrzeby utrzymania nienaruszonych zachęt rynkowych do zmniejszania zużycia energii oraz utrzymania ciągłości działalności gospodarczej,
• możliwość udzielania wsparcia w sposób bardziej elastyczny, również dla szczególnie dotkniętych sektorów energochłonnych, z zastrzeżeniem zabezpieczeń pozwalających uniknąć nadmiernej rekompensaty. W tymczasowych ramach kryzysowych przewidziano, aby przedsiębiorstwa otrzymujące większe kwoty pomocy zobowiązały się do określenia rozwiązań pozwalających zmniejszyć ślad węglowy ich zużycia energii i wdrożyć środki w zakresie efektywności energetycznej,
• możliwość skorzystania z wyższych progów dofinansowań dla przedsiębiorstw, które w 2021 r. nie wykazały 3% udziału produktów energetycznych w wartości produkcji lub obrocie (ostateczna podstawa liczenia zależna będzie od państwa członkowskiego), ale w pierwszej połowie roku 2022 są w stanie wykazać 6% taki udział – poprzez doprecyzowanie definicji przedsiębiorstwa energochłonnego,
• przedsiębiorstwa otrzymujące pomoc w wysokości przekraczającej 50 mln EURO, począwszy od 1 stycznia 2023 r. będą zobowiązane do przedłożenia planu określającego, w jaki sposób ograniczą ślad węglowy wynikający z ich zużycia energii lub jak wdrożą którykolwiek z wymogów związanych z ochroną środowiska lub bezpieczeństwem dostaw,
• kalkulacja wysokości dopłaty z wykorzystaniem obniżonej wielokrotności średniej ceny energii elektrycznej lub gazu zmiennego z 2021 r. (nowelizacja TCF wprowadza 1,5-krotność w miejsce dotychczasowej 2-krotności).

Zmianom uległy również poziomy wsparcia i wybrane kryteria kwalifikowalności beneficjentów. Przykładowo, wsparcie dla przedsiębiorców energochłonnych było dotychczas dostępne przy wykazaniu starty operacyjnej. KE zmieniła przedmiotowe kryterium na obowiązek wykazania spadku EBITDA (z wyłączeniem pomocy) o co najmniej 40% w okresie kwalifikowalnym w porównaniu z okresem odniesienia, albo ujemny EBITDA (z wyłączeniem pomocy) w okresie kwalifikowalnym. To korzystne dla przedsiębiorców istotne złagodzenie kryterium, bowiem dotychczas samo odnotowanie spadku tego wskaźnika nie było wystarczające – konieczne było każdorazowe wykazanie ujemnego EBIDTA w okresie kwalifikowalnym. Historyczne zmiany i porównanie limitów dla poszczególnych grup beneficjentów zostały przedstawione w tabeli poniżej:

Pomoc na dodatkowe koszty związane z wyjątkowo znacznymi wzrostami cen gazu ziemnego i energii elektrycznej

3. Doprecyzowaniu kryteriów oceny środków wspierających dokapitalizowanie. Takie wsparcie wypłacalności będzie musiało przede wszystkim: (i) być niezbędne, odpowiednie i proporcjonalne; (ii) wiązać się z odpowiednim wynagrodzeniem państwa oraz (iii) być połączone z odpowiednimi środkami w zakresie konkurencji mającymi na celu zachowanie efektywnej konkurencji, w tym zakazem wypłacania dywidend i premii oraz przejęć.

Komisja wprowadziła również dodatkową elastyczność w zakresie Sekcji 2.2 wspierania płynności przedsiębiorstw użyteczności publicznej sektora energetycznego w odniesieniu do ich działalności handlowej. W wyjątkowych przypadkach i z zastrzeżeniem ścisłych zabezpieczeń, państwa członkowskie będą mogły udzielać gwarancji publicznych o zakresie przekraczającym 90%, jeżeli są one udzielane jako zabezpieczenie finansowe kontrahentom centralnym lub członkom rozliczającym.

Konieczne będzie jednak wykazanie przez państwo członkowskie, na podstawie solidnych i szczegółowych dowodów, że taki wyższy zakres jest konieczny, a także zobowiązanie się do sprawdzenia i regularnego monitorowania, czy beneficjenci końcowi nie są w stanie zaspokoić zapotrzebowania na płynność z innych – wewnętrznych lub zewnętrznych źródeł finansowania, w tym innych środków pomocy na podstawie TCF.

Wpływ zmian TCF na sytuację polskich przedsiębiorców

Przyjęte przez Komisję Europejską Tymczasowe Kryzysowe Ramy (TCF) stanowią podstawę tworzenia przez Państwa Członkowskie konkretnych programów pomocowych. Polski rząd dotychczas postanowił kilkukrotnie skorzystać z możliwości oferowanych przez TCF, dzięki czemu polscy przedsiębiorcy mogą ubiegać się między innymi o środki z programu gwarancji kredytów oraz faktoringu.

Ponadto, 10 października 2022 r. Prezydent podpisał ustawę o zasadach realizacji programów wsparcia przedsiębiorców w związku z sytuacją na rynku energii w latach 2022–2024, która daje możliwość uruchomienia programu wsparcia rekompensującego przedsiębiorcom energochłonnym wzrost cen energii elektrycznej i gazu ziemnego. Program przygotowywany przez Ministerstwo Rozwoju i Technologii ma być zgodny z przyjętą nowelizacją TCF, a tym samym z podwyższonymi limitami wsparcia. Projekt mechanizmu pomocy zostanie wcześniej zgłoszony do weryfikacji Komisji Europejskiej.

Z uwagi na zmiany TCF trudno przewidzieć, jakie warunki uzyskania wsparcia znajdą się w polskim programie rekompensat – przede wszystkim, czy program ten zaoferuje wsparcie w maksymalnych możliwych pułapach oraz czy nie ograniczy wsparcia tylko do przedsiębiorców energochłonnych prowadzących działalność w sektorach szczególnie dotkniętych, wymienionych w Załączniku I do TCF.

Komisja przedłużyła również możliwość przyznawania środków wsparcia inwestycyjnego na rzecz trwałej odbudowy gospodarczej na podstawie Tymczasowych ram pomocy państwa związanych z COVID-19 do 31 grudnia 2023 r.