Zmiany klimatyczne i banki

Opracowanie zawiera przykłady wyzwań w odniesieniu do strategii i modelu biznesowego banku, zarządzania i kultury, zarządzania ryzykiem oraz analizy scenariuszy. Podaje również przykłady pytań, które Rady powinny zadawać w każdym z tych obszarów. Ostatecznym celem jest pomoc organizacji w spełnieniu oczekiwań interesariuszy i skutecznym zarządzaniu ryzykiem związanym ze zmianami klimatu.

Reakcja na kryzys klimatyczny

W ostatnich latach nastąpiła wyraźna zmiana w podejściu do zmian klimatycznych. Społeczeństwo domaga się natychmiastowych działań. Zmiany klimatyczne zajmują czołowe miejsce w planach wielu państw, a rządy koncentrują się na sposobach realizacji kluczowych zobowiązań, takich jak osiągnięcie neutralności emisyjnej dwutlenku węgla do 2050 roku. Wypełnienie tych zobowiązań wymagało będzie całościowej transformacji gospodarki. W związku z tym podejmowane są liczne działania legislacyjne i nadzorcze skierowane do jednostek świadczących usługi finansowe. 

Organy nadzoru bankowego koncentrują się na tym, jak ryzyko fizyczne (związane ze zmianami klimatu), oraz ryzyko związane z transformacją (zmiany regulacji, rynków, oczekiwań klientów itp.), a także ryzyko reputacyjne dotyczące odpowiedzialności w związku ze zmianą klimatu przekłada się na ryzyko finansowe i niefinansowe. Opracowują także wytyczne dotyczące tego jak banki powinny zarządzać tymi rodzajami ryzyka.

W 2021 roku przypada szereg kluczowych terminów regulacyjnych i związanych z ładem korporacyjnym. Brytyjski Urząd ds. Regulacji Ostrożnościowychⁱ (Prudential Regulation Authority, PRA) ogłosił, że koniec roku 2021 to ostateczny termin, do którego brytyjskie banki (i firmy ubezpieczeniowe), mają w pełni wdrożyć swoje strategie zarządzania ryzykiem finansowym związanym z klimatem, a Bank Anglii ma uruchomić dwuletni scenariusz eksploracyjny poświęcony zmianom klimatu w czerwcu 2021 r. Europejski Bank Centralny (EBC) również wymaga, aby banki należące do Unii Bankowej przeprowadziły samoocenę zgodności z wytycznymi w zakresie ryzyka klimatycznego i środowiskowego w 2021 roku, tzn. przed pełnym przeglądem nadzorczym, który będzie mieć miejsce w 2022 roku.

Chociaż, jak dotąd, Europa wydaje się przodować jeśli chodzi o wprowadzanie przepisów w związku z ryzykiem klimatycznym, w USA również nastąpiły pewne kluczowe zmiany. We wrześniu Commodity Futures Trading Commission - niezależna amerykańska agencja federalna powołana do regulacji rynku kontraktów terminowych, opublikowała swój pierwszy raport na temat zarządzania ryzykiem klimatycznym. W odpowiedzi na ten raport, Departament Usług Finansowych Stanu Nowy Jork, jako pierwszy wśród amerykańskich organów regulacyjnych, sformułował oczekiwania związane z ochroną klimatu wobec firm podlegających jego nadzorowiⁱⁱ. Można też oczekiwać, że zmiany klimatyczne nadal będą ważnym tematem dla administracji Bidena.

Banki i ubezpieczyciele działający w Polsce traktują to zagadnienie odpowiedzialnie i podejmują się m.in. działań w zakresie podnoszenia świadomości i wiedzy, definiowania strategii uwzględniających kwestie ESG i Klimatu, zarządzania ryzykiem działalności i ryzykiem operacyjnym (w tym szczególnie ryzykiem kredytowym), jak również określanie operacyjnych sposobów wyceny i uwzględniania ryzyk klimatycznych i ESG w swoich modelach. Istotnym wyzwaniem będzie uzyskanie informacji i danych dotyczących poziomu ryzyka ESG w tym wpływu na klimat (zgodnie z Taksonomią) od swoich Klientów.

W przypadku banków nie chodzi jednak tylko o dotrzymanie terminów wyznaczonych przez organy nadzoru. Działania na rzecz ochrony klimatu to nie „miły dodatek" do strategii - to absolutna konieczność. Zarządy i rady banków, które nie podejmą działań teraz, ryzykują, że w perspektywie średnio- i długoterminowej nie będą w stanie prowadzić rentownej działalności. Co więcej, mogą również nie wykorzystać możliwości, które pojawią się wraz z klimatyczną i szerzej – zrównoważoną (ESG) transformacją gospodarczą.

Należyte przygotowanie do świadczenia usług finansowych w przyszłości może przyczynić się do stworzenia znaczącej przewagi konkurencyjnej. W tym roku na przykład, odnotowano znaczny napływ środków dla ekologicznych produktów inwestycyjnych, ekologiczne indeksy akcji osiągają dobre wyniki, a rynek zielonych obligacji szybko się rozwija (często występuje nadsubskrypcja, dodatkowo, na rynkach pierwotnych (tzw. greenium) ceny zielonych obligacji wydają się korzystniejsze w porównaniu z obligacjami konwencjonalnymi)ⁱⁱⁱ.

Pochylając się nad problemem zmian klimatycznych organy zarządzające banków muszą określić strategię i apetyt na ryzyko, uwzględniając zarówno zagrożenia jak i możliwości wynikające ze zmian klimatu i przejścia na bardziej ekologiczny model gospodarki. Muszą też dopilnować, aby strategia i apetyt na ryzyko znalazły swoje odbicie w praktykach zarządzania ryzykiem, a akże aby struktury nadzorcze banku odpowiednio je wspierały.

Zmiana klimatu to nowe, ważne i złożone wyzwanie

Organy regulacyjne na całym świecie opublikowały szereg dokumentów określających oczekiwania w zakresie zarządzania ryzykiem klimatycznym^iv. Koncepcje, na bazie których sformułowano te oczekiwania, są bardzo podobne do koncepcji stosowanych odnośnie do innych rodzajów ryzyka, co oznacza, że banki mogą w pewnym stopniu wykorzystać istniejący aparat nadzoru i zarządzania ryzykiem. Niezależnie od powyższego, pod pewnymi względami ryzyko związane z klimatem różni się jednak od innych zagrożeń i dlatego banki nie mogą po prostu mechanicznie powielać struktur i procedur stosowanych dla innych rodzajów ryzyka (Wykres 1).

Pokonywanie wyzwań: kluczowe zagadnienia, które należy wziąć pod uwagę

Aby skutecznie sprawować nadzór nad procesem identyfikacji i przeciwdziałania ryzyku klimatycznemu, organy zarządcze i nadzorcze banku muszą priorytetowo podejść do pięciu zasadniczych aspektów, które pozwolą efektywnie zarządzać ryzykiem, a także spełnić oczekiwania regulacyjne. Zarządy i rady nadzorcze powinny przy tym nie stracić z oczu wyzwań wskazanych powyżej (Tabela 1).

1. Strategia i model biznesowy

Aby zapewnić sobie długoterminową odporność na ryzyko klimatyczne, bank musi uwzględnić to ryzyko w swojej strategii i modelu biznesowym. Dzięki temu, zastosowane podejście będzie spójne, tak na poziomie korporacyjnych ambicji banku w zakresie zmian klimatycznych jak i jego działalności biznesowej. Pomoże to również ujednolicić stanowisko banku wobec zarządzania ryzykiem we wszystkich aspektach działalności. Brak spójnego podejścia do ryzyka klimatycznego może z kolei narazić na szwank dobre imię banku, jeśli interesariusze uznają, że deklarowane ambicje banku nie znajdują odzwierciedlenia w działaniu. Analizując aspiracje banku, trzeba również ustalić, czy bank ma być „pionierem”, na przykład w zakresie ujawniania informacji rynkowych czy w rozwoju nowych produktów i usług.
 

2. Zarządzanie i kultura

Struktury zarządcze oraz kultura banku muszą współgrać z podejściem do zarządzania ryzykiem, a także propagować strategię dotyczącą zmian klimatycznych i apetytu na ryzyko w całej firmie. Bank powinien wprowadzić jasne procedury i ścieżkę decyzyjną w zakresie ryzyka klimatycznego oraz dysponować namacalnymi dowodami na to, że ryzyko to jest oceniane, monitorowane, zarządzane i uwzględniane na wszystkich odpowiednich szczeblach (strategicznym, portfeli oraz operacyjnym), a także że informacje związane ze zmianami klimatycznymi mają wpływ na decyzje banku. Należy przygotować plan działania dotyczący zidentyfikowanych obszarów ryzyk i szans. Systemy nadzoru i zarządzania ryzykiem muszą dysponować odpowiednimi zasobami. Zarząd i rada mają za zadanie ustalać priorytety w zakresie działań pro-klimatycznych, muszą świecić przykładem i nadać „odpowiedni ton” całej organizacji.

3. Zarządzanie ryzykiem

Ryzyko klimatyczne trzeba w pełni zintegrować z koncepcją zarządzania ryzykiem obowiązującą w banku, począwszy od ustalenia apetytu na ryzyko, poprzez identyfikację ryzyka, aż po działania na rzecz jego ograniczania. To przedsięwzięcie czasochłonne, szczególnie ze względu na kwestię dostępności danych i rozwój technik modelowania ryzyka, ale organy nadzoru oczekują, że banki już teraz będą podejmować wysiłki w tym zakresie opracowując jednocześnie plany w celu dalszego rozwoju swoich umiejętności. Kluczowe znaczenie ma jasna deklaracja apetytu na ryzyko, zgodna ze strategią biznesową i ogólną strategią banku w zakresie zmian klimatycznych. Bank musi z całą pewnością ustalić wszystkie kluczowe obszary ryzyka i zapewnić zastosowanie odpowiednich wskaźników ryzyka klimatycznego w odniesieniu do swoich portfeli. Kluczowym zadaniem dla zarządu będzie tu zebranie informacji na temat wszelkich niepewności co do danych dotyczących ryzyka klimatycznego i przygotowanie dobrze udokumentowanego planu zarządzania tymi obszarami niepewności.

4. Analiza scenariuszy

Analiza scenariuszy jest ważnym narzędziem służącym zrozumieniu skali ekspozycji na ryzyko klimatyczne oraz planowaniu strategicznemu. Bank powinien rozważyć wystarczająco szeroki wachlarz scenariuszy o odpowiednim poziomie szczegółowości, aby właściwie ocenić ryzyko dla realizacji swoich celów zarządzania ryzykiem i szerzej pojmowanych celów związanych ze zmianami klimatycznymi. Zarząd musi mieć pewność, że bank posiada wymagane kompetencje i infrastrukturę do przeprowadzenia skrupulatnej analizy scenariuszy oraz że stosowane scenariusze są wystarczająco rygorystyczne i kompleksowe. Powinien też potwierdzić z wyższą kadrą kierowniczą, że w ramach każdego ze scenariuszy bank będzie mieć dostęp do wystarczających środków finansowych.

5. Ryzyko reputacyjne

Dla banków, zmiany klimatyczne wiążą się z wieloma rodzajami ryzyka w zakresie odpowiedzialności i reputacji, przy czym negatywna komunikacja rynkowa i i tzw. „greenwashing” są przedmiotem szczególnego zainteresowania organów nadzoru. Aby ograniczyć ryzyko reputacyjne, które może powstać w wyniku niedociągnięć w sferze spełniania obowiązków informacyjnych, banki muszą w sposób wyczerpujący, wiarygodny i zgodny z wymogami regulacyjnymi informować o ryzyku, jakie ponoszą na obszarze zmian klimatycznych, a także rozważyć możliwość zastosowania zaleceń sformułowanych przez grupę zadaniową Task Force on Climate-related Financial Disclosures (TCFD). Z perspektywy produktów i usług, działania mające na celu stopniowe przekierowanie środków na zrównoważone inwestycje stwarzają dla banków nowe szanse, np. w zakresie zielonych obligacji, kredytów, pożyczek hipotecznych i produktów sekurytyzacyjnych. Konsekwencje zmian klimatu dla ryzyka związanego z reputacją są dotychczas jednak nadal stosunkowo słabo zbadane. Aby ustrzec się przed „greenwashingiem”, bank musi wprowadzić efektywne mechanizmy kontrolne w odniesieniu do produktów, które oferuje - w zakresie ich wyceny, modelowania, rozliczeń, należytej staranności, zarządzania produktem, dostosowania i związanych z nimi obowiązków informacyjnych. Zarząd powinien również ocenić ryzyko dla banku związane z przyszłymi krokami ustawodawczymi, zwracając przy tym szczególną uwagę na zagrożenia wynikające z danych dotyczących ESG w tym klimatu, zarówno jeśli chodzi o ich dostępność, jak i jakość. Brak globalnie spójnych norm w odniesieniu do produktów, taksonomii oznacza, że przeprowadzane dziś oceny produktów ekologicznych są z konieczności bardzo subiektywne.
 

Dobra pozycja na przyszłość

Działania na rzecz ograniczenia ryzyka klimatycznego będą dotyczyć wszystkich aspektów strategii biznesowej i działalności banku. Same banki mogą, używając własnych środków finansowych oraz za pośrednictwem swojej działalności, przyczynić się do ekologicznej transformacji gospodarki. Banki będą również musiały odpowiedzieć na zapotrzebowanie klientów na ekologiczne produkty i nowe typy usług. Zarząd odegra istotną rolę w tym procesie transformacji. Biorąc pod uwagę wzmożoną kontrolę ze strony organów regulacyjnych i wszystkich interesariuszy, jeśli organy zarządcze banku bliżej zainteresują się tematem zmiany klimatu już teraz, bankowi łatwiej będzie wybić się na rynku jako instytucja proekologiczna, spełnić oczekiwania interesariuszy, skutecznie zarządzać ryzykiem klimatycznym a dzięki temu odnieść korzyści z dobrego przygotowania do zachodzącej transformacji.
 

Przypisy

^I Do przykładów należą tu: ogłoszenie przez Financial Conduct Authority (FCA), że począwszy od okresów sprawozdawczych rozpoczynających się w dniu 1 stycznia 2021 r., wiodące spółki giełdowe będą zobowiązane do ujawniania informacji zgodnie z zaleceniami TCFD na zasadzie wymogu przestrzegania zasad lub złożenia wyjaśnień w przypadku braku takiej zgodności (comply or explain), przy czym do 2025 r. wymogi te będą stosowane wobec szerszego zakresu spółek; unijne rozporządzenie w sprawie ujawniania informacji (które ma być stosowane od marca 2021 r.); włączenie preferencji środowiskowych, społecznych i dotyczących ładu korporacyjnego (ESG) do procesu ustalania adekwatności inwestycji w ramach MiFID II (oczekuje się, że przepis ten będzie stosowany od I lub II kwartału 2022 r.); unijne rozporządzenie w sprawie taksonomii (które ma być stopniowo wprowadzane od stycznia 2022 r.). W 2022 r. EBC przeprowadzi również test warunków skrajnych związany z klimatem.

^II Commodity Futures Trading Commission, Managing Climate Risk in the US Financial System, wrzesień 2020 r.; Departament Usług Finansowych Stanu Nowy Jork, Pismo do dyrektorów naczelnych instytucji finansowych podlegających regulacji stanu Nowy Jork, październik 2020 r.;

^III Andrew Hauser, Bank Anglii przemowa na temat zmian klimatycznych, październik 2020 r.

^IV Do przykładów należą: PRA Dead CEO - pismo w sprawie zarządzania ryzykiem finansowym związanym z klimatem, lipiec 2020 r.; Wskazówki ECB dotyczące zagrożeń związanych z klimatem i środowiskiem, listopad 2020 r.; Network for Greening the Financial System (NGFS) wskazówki dla organów regulacyjnych, maj 2020 r.; oraz Analiza dotycząca zarządzania i nadzoru nad ryzykiem ESG dla instytucji kredytowych i firm inwestycyjnych przygotowana przez Europejski Urząd Nadzoru Bankowego (EBA), październik 2020 r.